کد مطلب:28007 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:147
و خُم، گودالی معروف، میان مكّه و مدینه است.[1]. ابن اثیر نیز در همان مادّه (خمم) آورده است: غدیر خم، جایی میان مكّه و مدینه است.[2]. در معجم البلدان [ آمده است]: حازمی می گوید:خم، وادی میان مكّه و مدینه است.[3]. و در همان كتاب است: زمخشری گفته است كه خم، نام مردی رنگرز است كه آبگیر میان مكّه و مدینه، به او نسبت داده شده است. از این همه، آشكار می گردد كه میان دانشمندان، درباره واقع بودن غدیر خم در بین مكّه و مدینه، اختلافی نیست. تنها، اختلافی كوچك در تعیین مكان دقیق غدیر خم وجود دارد، كه بیشتر معتقدند آن، در «جُحْفه» واقع است،[4] از جمله:ابن منظور در لسان العرب در مادّه «خمم»: خَم، گودالی معروف میان مكّه و مدینه، در جحفه است. آن همان غدیر خَم است.[5]. فیروزآبادی در القاموس المحیط در مادّه «خمّ» می گوید: غدیر خم، جایی در سه میلی جحفه، میان دو حرم مكّه و مدینه است.[6]. زَمَخشَری در متنی كه پیش تر گذشت و حَمَوی، آن را در معجم البلدان نقل كرده است، می گوید: خُم، نام مردی رنگرز است كه آبگیر میان مكّه و مدینه [ واقع] در جحفه، به او نسبت داده شده است. در حدیث [ موجود] در سیره ابن كثیر، كه پیش تر آوردیم، [ چنین آمده است]: مطّلب بن زیاد، از عبد اللَّه بن محمّد بن عقیل نقل می كند كه شنیده است جابر بن عبد اللَّه می گوید:ما در جحفه، در غدیر خم بودیم.... همان گونه كه گفتیم، منظور همگی اینان از «جحفه» در این جا، وادی جحفه است، نه آبادی جحفه كه میقات حج است؛ به این قرینه كه آنان، مقدار فاصله میان غدیر خم و جحفه را ذكر می كنند و این می فهماند كه غدیر خم، غیر از آبادی جحفه است؛ زیرا وادی جحفه از غدیر آغاز می شود و تا دریای سرخ، امتداد می یابد. پس غدیر، جزئی از آن می شود و بنا بر این، معنا ندارد كه كسی فاصله میان غدیر و وادی ای را كه غدیر، جزئی از آن است، بیان كند. [ در مقابل نظر بیشتر دانشمندان،] تنها حِمْیری در الروض المعطار، موقعیّت غدیر را میان جحفه و عسفان تعیین كرده است. او گفته است: و غدیر خم، میان جحفه و عسفان است.[7]. و این بدون شك، توهّمی بیش نیست، بویژه آن كه این مكان را در سه میلی جحفه و سمت چپ جاده دانسته است كه در این فاصله (میان جحفه و عسفان) مكانی به این نام نیست. ظاهراً او عبارت:«سه میلی جحفه، سمت چپ جاده» را از كتاب معجم ما استعجم نقل كرده است؛ ولی توجّه نكرده كه منظور بكری از «سمت چپ جاده» نسبت به كسی است كه از مدینه به سوی مكّه می رود، نه از مكّه به مدینه. از این رو دچار این توهّم شده است. بكری در معجم ما استعجم می گوید: غدیر خم، در سه میلی جحفه و سمت چپ جاده است.[8]. و همان گونه كه گفتیم، منظورش از سمت چپ، سمت چپ كسی است كه از مدینه به سوی مكّه می رود و این، از توضیحاتی به دست می آید كه او در بیان منازل میان مكّه و مدینه و تعیین فاصله های آنها، ذكر نموده است. او در بیان راه مكّه و مدینه از طریق «عقیق» می گوید: راه مدینه به سوی مكّه از طریق عقیق:از مدینه تا ذوحُلَیفه....[9]. [ در این جا] می توانیم چنین نتیجه بگیریم كه غدیر خم، در وادی جحفه و در سمت چپ راه حجگزارانِ به راه افتاده از مدینه و نیز در آغاز وادی جحفه و انتهای وادی خرّار، واقع است و از این جاست كه برخی آن را «خرّار» نامیده اند - همان گونه كه گذشت - و شاید، علّت استظهار سمهودی در كتابش وفاء الوفا كه گفته:«خرّار در جحفه است»،[10] این باشد كه غدیر خم، در ابتدای وادی جحفه واقع است، كه دقیقاً منتهای وادی خرّار می شود. گفته زبیر (نقل شده در معجم ما استعجم)، این نظر را تأیید می كند. پیش تر گفتیم كه او می گوید: آن ( خرّار )، وادی ای در حجاز است كه [ آبش] به جحفه می ریزد. و حَمَوی، در معجم البلدان به این قول، اشاره كرده است: خرّار،... موضعی در حجاز است و گفته می شود كه آن، نزدیك جحفه است.[11]. و عبارت عرّام كه در پی می آید، تأكید می كند كه غدیر، جزو جحفه است. حموی در معجم البلدان از او نقل می كند: پایین تر از جحفه، به فاصله یك میلی، غدیر خم است و آب آن به دریا می ریزد.[12]. و منظور از «آب آن»، آب وادی جحفه است؛ زیرا آنچه به دریا می ریزد، آب وادی جحفه است كه تا دریا امتداد دارد. امّا فاصله میان غدیر خم تا آبادی جحفه - كه میقات حاجیان است - در برخی منابع، معیّن شده است، كه در پی می آید: - بكری، در معجم ما استعجم، آن را سه میل دانسته است و از زمخشری «دو میل» نقل كرده و آن را ضعیف دانسته است.[13]. - حموی، در معجم البلدان، فاصله میان این دو را دو میل می داند: غدیر خم، میان مكّه و مدینه است و میان آن و [ آبادیِ] جحفه، دو میل راه است.[14]. - فیروزآبادی، در القاموس (مادّه «خمّ») آن را سه میل دانسته است: غدیر خُم، مكانی میان دو حرم مكّه و مدینه و در سه میلی [ آبادی] جحفه است.[15]. - نصر[16] و عرّام[17] هر دو، آن را یك میل گفته اند. در تاج العروس (مادّه «خمّ») آمده است: و نصر گفته است:[ آن،] پایین تر از [ آبادی] جحفه به فاصله یك میل، و در میان مكّه و مدینه [ واقع است].[18]. و در معجم البلدان آمده است: عرّام گفته است:پایین تر از [ آبادی] جحفه به فاصله یك میل، غدیر خم واقع است....[19]. و این تفاوتِ در فاصله از یك تا سه میل، امری عادی است؛ زیرا راه ها گوناگون است، بویژه آن كه وادی جحفه، پس از غدیر، عریض می شود و در آبادی جحفه پهن تر می شود و در نزدیكی دریا كاملاً گسترده می گردد و بسیار می شود كه شخصی از كناره كوه برود و یك میل بپیماید، و یا از میانه وادی برود و دو میل بپیماید و یا كسی از راه دشت برود و راهش سه میل گردد.
بسیاری از لغتدانان، جغرافیدانان و مورّخان، تصریح كرده اند كه غدیر خم در میان مكّه و مدینه واقع است. در لسان العرب، ذیل مادّه «خمم» آمده است: